Boş Çek Yapraklarının İptal Edilmesi

Av.Aslı HAN

SORU-1: Genel olarak çek yaprakları nasıl iptal edilir?

CEVAP-1: Çekin rıza dışında elden çıkması nedeniyle çekin çalındığı, kaybolduğu, zorla alındığı durumlarda Türk Ticaret Kanunu’nun atfıyla poliçenin iptaline ilişkin hükümler uygulanır. Çekin iptalini çekin ödeme talep etmeye yetkili hamili isteyebilir. Keşidecisinin ise çek iptal davası açma hakkı bulunmamaktadır. Fakat burada bahsedilen ve iptal davasına konu olabilen çekler KEŞİDE EDİLDİKTEN SONRA RIZA DIŞINDA ELDEN ÇIKAN, ÇALINAN, KAYBOLAN, ZAYİ OLAN ÇEKLERDİR.

SORU-2: Keşide edilmeden kaybedilen boş çek yaprağı nasıl iptal edilir?

CEVAP-2:Boş çek yaprağının zayi olması halinde ne yapılacağına ilişkin 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununda ve 5941 sayılı Çek Kanununda açık bir düzenleme bulunmamaktadır. Konuya ilişkin verilen yüksek yargı kararları da mevcut kanuni boşluğu dolduramamaktadır.

Banka tarafından bastırılan çekler, imza karşılığında çek hesabı sahibine teslim edilir. Teslim edilen çek defterindeki yaprakların her biri için sistem kaydı oluşturulur ve bu kayıt üzerinden çekler takip edilir. Söz konusu çeklerim bankanın ödemekle zorunlu olduğu kısmı ya çek hesabı sahibi tarafından nakit olarak hesaba depo edilir ya da bu tutar kadar banka tarafından gayri nakdi kredi açılır.

Boş ve imzasız çek defterinin veya yaprağının çek defteri sahibinin elinden rızası dışında herhangi bir şekilde çıkması halinde, yani kaybolma, çalınma, zorla alınma gibi hallerde çek defteri sahibi bu hususu muhatap bankaya yani çeklerin alındığı banka şubesine gecikmeksizin bildirmelidir. Mevzuatta bu konuda düzenleme bulunmamakla birlikte muhatap bankanın bu hususta haberdar edilmesi önemlidir. Bu noktada bildirimin noter vasıtasıyla yapılması ispat hukuku açısından gereklidir.

Boş çek yaprağı veya çek defteri hırsızlık sonucunda çalınmış ise ayrıca güvenlik güçlerine de durum bildirilmeli ve şikayette bulunulmalıdır. Şikayet içeriğinde çalınan çek yaprakları veya defteriyle alakalı ayrıntılı bilgilere yer verilmelidir. Hırsızlık nedeniyle boş çek yaprağının zayi olması halinde bankaya yapılacak bildirime yetkili makamlarca tutulan belgeler de eklenmelidir.

TTK madde 780/1-f gereğince çekte bulunması zorunlu unsurlardan biri de keşidecinin imzasıdır. Boş çek yaprağının çalınması halinde çeki kullanmak isteyen kişilerin öncelikle bu çeki imzalaması gerekir. Aynı durum çekin kaybedilmesi ve üçüncü bir kişi tarafından bulunması halinde de geçerlidir. Bu durumda bankaya yapılan bildirim önem kazanmaktadır. Zira banka bu halde çek üzerindeki imzayı daha dikkatli inceleyecek ve daha önce imza örneklerini aldığı çek hesabı sahibinin imzasıyla daha detaylı bir karşılaştırma yapacaktır. Sahteliği çıplak gözle anlaşılabilen bir çek yaprağına karşılık muhatap bankanın ödeme yapmaması gerekir.

SORU-3: Üzerinde keşidecinin imzası bulunan boş çek yaprağı nasıl iptal edilir?

CEVAP-3: Boş çek yaprakları çekin zorunlu unsurlarını taşımadığından kıymetli evrak niteliğinde değildir. Bu sebeple boş çek yaprakları iptal davasına konu edilemez ve çekin ödenmesinin yasaklanması talep edilemez. Bu konuda Yargıtay 11. Hukuk Dairesi 147-1143 sayılı ve 19.03.1982 tarihli kararı ile 2016/6909 E. – 2018/777 K., 05.02.2018 tarihli iki kararında da boş çek yapraklarının kıymetli evrak niteliğinde olmadığını ve iptal davasına konu edilemeyeceklerini hükme bağlamıştır.

Fakat çek yaprağı üzerinde zorunlu unsurlardan biri olan çek hesabı sahibinin imzası bulunuyorsa ve çek açık çek olarak düzenlenmişse ne olacaktır? Bu durumda çek yaprağı bankaya ibraz edilse ve bankanın çek yaprağının sahibinin rızası dışında elinden çıktığını önceden bilmesi halinde bile, çekin üzerindeki imza keşideciye ait çıkacak ve imza karşılaştırması yapıldığında imza sahteliği tespit edilemeyecektir. Öyleyse bu durumda muhatap banka ödeme yapmalı mıdır? Bu hususta Yargıtay 11. Hukuk Dairesi’nin 6387/8443 sayılı ve 28.10.1999 tarihli kararı yol gösterici olacaktır. İlgili karar, çek yaprağının boş olması ve üzerinde sadece keşidecinin imzası bulunması halinde bu çek yaprağının iptal davasına konu edilebileceği ve ödemenin yasaklanmasının talep edilebileceği şeklindedir.

Sonuç olarak boş çek yapraklarının kaybedilmesi, çalınması gibi durumlarda iptal davası açılamaz. Zira bu yapraklar zorunlu unsurları taşımadığından kıymetli evrak niteliğinde değildir. Bu durumda savcılığa ve muhatap bankaya bilgi verilmesi önemlidir. Ayrıca menfi tespit davası açılması ve borçlu olunmadığının tespit edilmesi de bir yöntemdir. Fakat çek yaprağı üzerinde yalnızca imza varsa ve çekin kalan kısmı boşsa, imzanın varlığı iptal davası açmak için yeterli olacaktır.